Iedere week heb ik een sociaal-juridisch spreekuur in de wijk, en ik verbaas me en verwonder me suf. Zowel positief als negatief. Wat mensen al niet in hun levens meemaken. En vooral: hoe ingewikkeld ogenschijnlijk simpele oplossingen kunnen zijn.
Tot een half jaar geleden kregen we wekelijks een bijzondere dame op het spreekuur. Haar probleem was, zoals bij velen het probleem is, dat er structureel maandelijks minder geld binnen komt dan dat ze nodig heeft om de vaste lasten (en wat boodschappen) te kunnen betalen. En hoewel er nog wel wat te corrigeren is met toeslagen, moet je dat eerst allemaal zelf kunnen uitpluizen en regelen. Voor je het weet, verzuip je in een poel van schulden en achterstanden. Daaruit blijkt dan dat je toch niet zelfredzaam genoeg was.
En het is zeker niet gezegd dat je met een laag inkomen een groter risico loopt dan met een hoger inkomen; het gaat om wat er overblijft van je inkomen na aftrek van je (vaste) uitgaven, of je tijdig inziet dat er mogelijk een probleem zou kunnen ontstaan, en of je in staat bent hulp in te schakelen of zelf door de administratieve rompslomp heen te worstelen.
Hoewel voor ons vrij snel duidelijk was dat deze mevrouw echt goed in de problemen zat, bleek ze wel te beschikken over een ongekende soort ‘boerenslimheid’. Ze at al maanden bijna gratis. Door een buurtkrantje rond te brengen in ruil voor eten. Of als ze boodschappen haalde voor de buurvrouw die dat niet meer zelf kon, en dan ook voor zichzelf iets mocht meenemen. Er zijn niet veel mensen die dit kunnen zonder overstuur te raken. Ik vraag me af of ik het zelf zou redden in haar situatie.
Uiteindelijk leek het ons slimmer om het gemeentelijk wijkteam in te schakelen. De grap is in dit geval, dat dit team dan dus een fout van elders in de organisatie moet proberen op te lossen (daar waar besloten is dat de uitkering moest worden opgeschort, zonder aanwijsbare reden). Waarmee de organisatie vooral veel werk heeft aan zichzelf.
We krijgen meer van dit soort slimmeriken op ons spreekuur. Mensen die jarenlang zonder inkomen hebben geleefd omdat ze gesteund werden door hun netwerken. Ik vind het bijna knap. Ten eerste dat het je lukt om het zo vol te houden (uit onwetendheid). Maar ook dat in dit soort netwerken (en ze zijn zeker niet klein) niemand zich afvraagt of het eigenlijk wel ‘normaal’ is, dat iemand geen inkomen heeft. Het neigt een beetje naar een ongezonde vorm van charitas; je probeert iemand te helpen met giften en bijdragen en voedsel en onderdak en wat al niet meer, maar je regelt uiteindelijk niet echt iets.
Er komen ook mensen langs die echt een hele slimme oplossing hebben gevonden voor hun eigen situatie. Een ervaren rijinstructeur die, na drie jaar mantelzorg, het vak weer wil oppakken en zo binnen zeer korte tijd de schulden van zijn ex-partner zou kunnen aflossen. Als hij die lesauto maar kon betalen. Maar ja, hoe doe je dat dan, opnieuw opstarten terwijl je nog een uitkering hebt en geen spaargeld meer om te investeren (want dat is naar de eerste afbetalingen gegaan)? Op de mail verzinnen we met ons netwerk de slimste en meest praktische oplossingen, tot en met delen van een lesauto (want anders komen de schuldeisers op hem af) of elders onderbrengen toe. En ze lijken supersimpel…totdat je je beseft dat je op enig moment weer met (soms onbegrijpelijke) regels en wetten te maken krijgt.
En een actieve vrijwilliger in de wijk die van haar hobby (het vrijwilligerswerk) haar beroep wil maken, want eigenlijk kan ze het werk wat ze doet beter dan menig professional die ervoor betaald krijgt. Maar goed, dat betekent dat je een diploma moet gaan behalen om enigszins kansrijk te zijn op de arbeidsmarkt. En studeren en een uitkering zijn ook geen twee communicerende vaten.
Mensen weten soms (of misschien wel vaak) zelf echt de allerbeste oplossing te verzinnen. Eentje die past bij hun situatie en recht doet aan hun capaciteiten. Maar we leven in een gek klein landje met niet alleen 17 miljoen inwoners maar even zoveel te complexe wetten en regels die het mogelijke onmogelijk maken. Lees ook hier maar eens het artikel van De Correspondent over hoe de overheid mensen moet helpen om de overheid te begrijpen.